Kişilik bozuklukları bir tür zihinsel bozukluktur. Kişilik bozukluğu, kişinin insanları ve durumları algılamasını ya da ilişkilendirmesini zorlaştırmaktadır. Kişilik bozukluğu yaşayan bir insan sosyal aktivitelerinde, iş hayatında, okul yaşantısında ve insan ilişkilerinde ciddi problemlerle karşılaşır.
Hastaların önemli bir kısmı kişilik bozukluğu yaşadıklarının farkına varmayabilirler. Zira düşünme biçimleri ve davranışları kendilerine oldukça normal gelir. Bu durumda hastalar, yaşamda karşılaştıkları zor ve olumsuz durumlar için sürekli olarak başkalarını suçlama eğiliminde olurlar.
Kişilik bozuklukları çoğunlukla genç yaşlarda veya yetişkinlik evresinde başlangıç gösterir. Kişilik bozukluğunun çok sayıda türü ve varyasyonu vardır. Bazı kişilik bozukluğu türleri ilerleyen yaşla birlikte etkisini azaltır. Daha az görülmeye başlar.
Kişilik, kim olduğumuzu anlamamız ve kendimizi tanımamız açısından büyük önem taşır. Düşünceler, davranışlar, tutumlar ve ruh hallerimizin karışımı ve diğer eşsiz özelliklerimiz kişiliğimizi meydana getirir. Kişiliğimiz dış dünya ve çevremizdeki insanlarla olan ilişkimizin nasıl olacağını belirler. İnsanın kişiliğini oluşturan bazı özellikler genetik veya kültürel miras olarak aktarılırken bazıları da yaşamdaki deneyimler ve olaylarla biçimlenir. Belli başlı kişilik özelliklerini esneklik göstermemesi, çok katı olması gibi durumlar kişilik bozukluğunun gelişmesine neden olabilir.
Kişilik bozukluğu yaşayan insanlar toplumun normal anlayışından farklı bakış açılarına sahip olabilirler. Kişilik bozukluğu yaşayan kişilerde genellikle sorunlarla başa çıkabilme becerileri diğer insanlara kıyaslandığında daha zayıftır.
Kaygı bozukluğu sorunu yaşayan ve bu sorunu kontrol edemediğini bilenlerin aksine kişilik bozukluğu yaşayan insanlar bir sorunun içinde olduklarının farkına varamazlar. Kontrollü olmalarını gerektirecek bir neden veya sorun olduğuna inanmazlar. Kendilerinde herhangi bir problem olmadığını düşündükleri için tedaviye başvurmaz, bu konuda harekete geçmek için gönüllü olmazlar. Kişilik bozuklukları şiddetli zihinsel bozukluklar içerisinde en sık karşılaşılan durumlardır. Kişilik bozukluğu madde kullanımı, anksiyete bozuklukları, depresyon, duygu durum bozukluğu gibi rahatsızlıklarla birlikte gelişip var olabilir. Kişilik bozukluklarının ortaya çıkması genellikle kişiliğin gelişip olgunlaşması beklenen ergenlik dönemi ile birlikte gelişir. Kişilik bozukluklarını kendi içerisinde sınıflandırarak incelemek mümkün…
Paranoya durumu bu tip kişilik bozukluğunun göstergesi olarak kabul edilir. Paranoid kişilik bozukluğu yaşayan kişilerin sürekli olarak başkalarından şüphe etmesi, güvensizlik hissinin etkisinde olması gibi durumlar söz konusudur. Başka insanların kendilerine karşı küçümseyici, tehditkar ve tehlikeli bir tutum takındıklarına inanmaya eğilimlidirler.
Şizoid kişilik bozukluğu yaşayan insanların, başka insanlardan uzak durma ve sosyal ilişkilere karşı ilgisiz kalma eğilimi vardır. Genel olarak yalnız yapacakları aktivitelere yönelirler ve güçlü duyguları ancak nadiren yaşarlar.
Şizotipal Kişilik Bozukluğu yaşayan hastaların ise düşünme biçimleri ve davranışları sıra dışı şekilde gerçekleşir. “Tuhaf” inançlara sahip olabilirler. Bağlandıkları batıl inanışlardan kurtulmakta zorlanırlar.
Dramatik kişilik bozukluğu yaşayan insanlar çarpık bir imaj ve dengesiz duygularıyla fark edilirler. Bunun dışında dürtüsel davranma arzusu baskındır. Dramatik Kişilik Bozuklukları şu şekildedir:
Bu bozukluğu yaşayan insanlar sosyopat veya psikopat şeklinde tanımlanırlar. Antisosyal kişilik bozukluğu yaşayan kişiler toplumsal kurallara uymak istemezler. Davranışlarında etrafındaki insanları umursamazlar. Genellikle sorumluluk almaktan kaçınır ve agresif davranışlar sergilerler. Ciddi suçlar işlemeye meyillidirler. Yaptıkları şeylerden dolayı pişmanlık duygusu hissetmezler.
Sınırda kişilik bozukluğu kötü bir benlik imajı, dürtüsel davranışlar, dengesiz ruh halleri ve kaotik ilişkilerle kendisini gösterir. Aşırı harcamalar, sonuçları düşünülmeden gerçekleştirilen dikkatsiz davranışlar, madde kullanımı gibi durumlara sebep olur.
Histriyonik kişilik bozukluğu yaşayan insanlar sürekli biçimde duygusal bir ruh hali içindedirler. Dramatik, yoğun ve çocuksu duyguların yön verdiği davranışlar sergilerler.
Narsistik kişilik bozukluğu başarı ve güç hırsı ile kendisini gösterir. Abartılı bir üstünlük duygusu bu kişiler üzerinde egemendir. Empati sorunu yaşarlar. Dikkatlerin üzerlerinde yoğunlaşması isterler ve bu yüzden abartılı davranışlar sergilerler. Çevrede hayranlık duygusu uyandırmak isterler.
Çekingen kişilik bozukluğu yaşayan kişiler sosyal temastan kaçınırlar. Ancak bu kaçınma yalnız kalma isteğinin sonucu değil, endişelerin sonucudur. Bu kişiler yargılanmaktan endişe ederler. Reddedilmekten korkarlar. Bu da yaşamları boyunca birçok sosyal deneyimden mahrum kalmalarına sebep olur.
Bağımlı kişilik bozukluğu kişide karar verme zorluğu, boyun eğme, çaresizlik gibi duyguların hükmetmesine sebep olur. Bu duygulardan kurtulmak için bir kişiyi çok sahiplenir ve onu mutlu etmek için çaba gösterirler. Ayrılma korkusu bütün eylemlerine hakimdir.
Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu yaşayan kişilerde mükemmeliyetçilik duygusu ağır basar. Bu insanlar hata yapmaktan korkarlar, kontrolü ele almak ve düzeni sağlamak isterler. Bu durum karar almalarına veya bir işi bitirmekte zorlanmalarına neden olur. Ayrıntılarla fazla zaman kaybederler.
Tüm bunların yanı sıra bir insan birden fazla kişilik bozukluğuna ve karma semptomlara da sahip olabilirler.
Kişilik, bir insanı eşsiz kılan duygu, düşünce ve davranışların bir araya gelerek oluşturduğu bir olgudur. Çocukluk evresinden itibaren dış dünyayla kurulan etkileşimlerin sonucunda şekil alır.
Bazı kişilik özellikleri aile bireyleri tarafından genetik aktarımın sonucunda gelişir. Bu özellikler mizaç olarak isimlendirilebilir. İçerisinde büyüdüğümüz mikro kozmos, çevre, yaşadığımız olaylar ve insanlarla kurduğumuz ilişkiler kişiliğimizi oluşturan etmenlerdir.
Kişilik bozukluklarının oluşmasında çevresel ve genetik faktörler etkilidir. Genetik miras ya da hayatımızı değiştiren bir olay bizi kişilik bozukluğuna karşı savunmasız bırakabilir.
Her ne kadar kişilik bozuklukların nedeni kesin olarak saptanamasa da kişilik bozukluğu üzerinde etkili olduğu düşünülen olaylar şu şekildedir:
Kişilik bozuklukları, insanın hem kendisini hem de çevresindeki onu önemseyen insanları etkilemektedir. İlişkilerde okul yaşantısında veya iş hayatında önemli problemlere yol açmaktadır.
Kişilik bozukluğu tipleri, semptomları veya benzerlikleri gibi kriterlere göre üç sınıfta incelenir. Belirtiler şu şekildedir:
Kişilik stilleri ile kişilik bozuklukları birbirlerinden farklıdır. Bu ikisi arasındaki ayrımı tespit etmek son derece önemlidir. Utangaç ya da yalnız zaman geçirmeyi seven birisine şizoid kişilik bozukluğu teşhisi koymak hatalıdır. Kişilik bozukluğu ancak belli konularda kişilik fonksiyonunun değerlendirilmesi sonucunda saptanabilir.
Kişilik stilleri ile kişilik bozuklukları birbirlerinden farklıdır. Bu ikisi arasındaki ayrımı tespit etmek son derece önemlidir. Utangaç ya da yalnız zaman geçirmeyi seven birisine şizoid kişilik bozukluğu teşhisi koymak hatalıdır. Kişilik bozukluğu ancak belli konularda kişilik fonksiyonunun değerlendirilmesi sonucunda saptanabilir.
Kişilik stilleri ile kişilik bozuklukları birbirlerinden farklıdır. Bu ikisi arasındaki ayrımı tespit etmek son derece önemlidir. Utangaç ya da yalnız zaman geçirmeyi seven birisine şizoid kişilik bozukluğu teşhisi koymak hatalıdır. Kişilik bozukluğu ancak belli konularda kişilik fonksiyonunun değerlendirilmesi sonucunda saptanabilir.
Kişilik bozukluğu yaşayan insanların gösterdikleri semptomlar tek tek araştırılmalıdır. Doktor hastanın öyküsünü dinler ve gerekirse fiziksel muayeneler gerçekleştirir. Kişilik bozukluğu tanısı koymak için uygulanan bir laboratuar testi söz konusu değildir. Ancak uzman doktor fiziki bir durumdan şüpheleniyorsa ve kişilik bozukluğuna bu durumun neden olduğunu düşünüyorsa bilgisayarlı tomografi, uyuşturucu testi, MR veya kan testi gibi tetkiklere başvurabilir.
Kişide görülen semptomlar için herhangi bir fiziki sebep yoksa psikiyatr veya psikolog görüşü alınır. Zihinsel rahatsızlıkların erkenden teşhis edilip geç kalınmadan tedaviye başlanması hastalığın gelişimi açısından önemlidir.
Her kişilik bozukluğunun tanı kriterleri kendisine özgüdür. Genel olarak kişilik bozukluğunun teşhis edilmesinde en az iki semptomun görülmesi beklenir. Bunlar:
Kişilik bozukluğu yaşayan insanlar genellikle hastalıklarının farkında değildirler. Bu yüzden herhangi bir girişimde bulunmazlar. Bu da kişilik bozukluklarının birçoğunun tedavi edilememesine sebep olur. Vakaların önemli bir çoğunluğunun tedavi edilememesinin bir nedeni de hastaların yaşamlarına devam edebilmesidir.
Kişilik bozukluğu vakalarının birçoğu geç teşhis edildiği için uzun süreler devam etmiştir. Bu nedenle tedavisi de bir hayli zordur. Bunun yanı sıra tedavi edilen hastalarda semptomlar hafiflemektedir.
Tedavi yöntemi ve seyri kişilik bozukluğunun hangi türde olduğuna göre değişir. Fakat psikoterapi, tedavi sürecinin vazgeçilmez ana unsurudur. Bazı hallerde meydana gelebilecek aşırı atakları yatıştırmak adına ilaçlardan faydalanılabilir. Gerektiğinde başvurulan ilaçlar arasında anti-psikotikler, antidepresanlar, anksiyolitikler bulunur.
Psikoterapi tedavisinde yanlış düşünce kalıpları değerlendirilerek yerlerini yeni ve sağlıklı düşünce-davranış kalıpları ile değiştirmek amaçlanır. Tedavi hastanın sorunları ile başa çıkma ve insanlarla ilişkilerini yürütme konusundaki becerilerini güçlendirmeyi amaçlar.
Kişilik bozukluğu tedavi edilmezse durum kötü yönde seyreder. İlerleyen evrelerde alkol veya uyuşturucu madde kullanımına veya şiddete karşı meyilli hale gelebilirler. Kendilerine ve çevrelerine zarar vermeye başlarlar. Siz de ailenizde ya da yakın çevrenizden birinde kişilik bozukluğuna dair şüphe duyuyorsanız bir psikoloğa danışarak ona nasıl yardımcı olabileceğinizi öğrenebilirsiniz.
NOT: Hastalıklar ve tedavi yöntemleriyle ilgili içeriklerimiz yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Sağlığınızla ilgili tüm konularda doktorunuza veya bir sağlık kuruluşuna başvurunuz.
Özel Adana Ortadoğu Hastanesi’nde görev yapan alanında uzman, deneyimli Psikiyatri birim doktorlarını aşağıdan daha detaylı bir şekilde inceleyebilirsiniz.
Diğer Psikiyatri HastalıklarıÖzel Adana Ortadoğu Hastanesi Psikiyatri Birimi’nde hizmet verilen diğer hastalıklara aşağıdan ulaşabilirsiniz.