Çocuk ve ergenlerde, içteki çatışmalarını davranışa dökmelerinin sonucunda davranış bozuklukları ortaya çıkabilir. Hırçınlık, sinirlilik, inatçılığın yanında yalan, hırsızlık, küfretme gibi eylemler de bulunuyorsa bu durum davranış bozukluğu olarak adlandırılır. Her çocuk kendine özgü bir gelişim gösterdiği için her çocukta dikkat edilmesi gerekenler de farklıdır.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Nedir?
Çocuklarda gelişim düzeyine ve yaşına göre uygun olmayan, sosyal normlara aykırı davranışlar görülmesi davranış bozukluğu olarak tanımlanır. Bu davranışlar çocuğun gündelik yaşantısını sekteye uğratabilir ve olumsuz etkileyebilir. Davranış bozukluğu yaşayan çocuklar sosyal ilişkilerinde, uyku düzeninde okul yaşantısında sorunlar yaşayabilir ve disiplin problemleri gösterirler. Davranış bozukluğunun en yaygın belirtileri arasında fiziksel şiddet eğilimi, tutarsız davranışlar, öfke patlamaları, agresif ruh hali ve yalan söyleme gibi durumlar sıralanabilir. Davranış bozukluklarının ortaya çıkışında bir çok faktörün etkileşime girmesi rol oynar. Davranış bozukluğu şu şekillerde karşımıza çıkabilir:
- Karşı gelme ve karşıt olma bozukluğu
- Depresyon ve anksiyete bozukluğu
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu
- Davranışsal yeme bozukluğu
- Davranışsal uyku bozukluğu
Davranış Bozukluğu Olduğu Nasıl Anlaşılır?
Çocuklarda davranış bozukluğunun varlığını anlamak için bazı belirtileri tanımamız ve dikkate almamız gerekir. Davranış bozuklukları kendisini en çok öfke patlamaları halinde ele verir. Genellikle davranış bozukluğu şüphesi uyandıracak durumlar şunlardır:
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu yaşayan çocuklar dikkatlerini toplamakta zorluk çekerken sakin kalmakta zorlanır ve dürtüsel davranışlar sergilerler. Bu çocukların disiplin problemleri sergilemesi ve öğrenme güçlüğü çekmesi olasıdır.
- Yaşıtlarıyla ilişki kurmakta zorlanan çocuklar sık sık çatışmalar yaşar ve sosyal yaşam normlarına uyum sağlamakta zorluk çekerler.
- Davranış bozukluğu yaşayan çocuklar hem arkadaşlarıyla hem de kardeşleriyle kavga etmeye, zarar vermeye eğilimlidirler. Sık sık agresif ve saldırgan davranışlar sergiler ve öfke nöbetleri yaşarlar.
- Davranış bozukluğu yaşayan çocuklarda isyankar bir tutum ve kurallara uymama arzusu hakimdir. Otorite figürlerine karşı (öğretmen, anne, baba v.b) karşı direnç gösterme eğilimi gözlenir.
- Bunun dışında okul performansında düşüşler yaşanması da davranış bozukluğu ile ilişkili olabilir. Akademik başarısızlık, motivasyon ve konsantrasyon eksikliği gibi durumlar davranış bozukluğunun belirtileri arasındadır.
Unutmamak gerekir ki yukarıda sıraladığımız tüm bu davranışlar, kendi başlarına davranış bozukluğunu göstermez. Çocukların davranışları zaman içerisinde farklılık gösterebilir. Bu farklılıklar gelişim sürecinin doğal bir sonucu olabilir. Davranış bozukluğuna dair kesin tanı konulabilmesi ve tedavinin planlanabilmesi için mutlaka bir çocuk psikoloğu veya psikiyatrı tarafından muayene yapılması gerekir.
Davranış Bozukluğunun Belirtileri
Davranış bozukluğu; dikkat çekme, kendini savunma, büyükleri şaşırtma, arkadaşları arasında beğenilmek ve onaylanmak, insanlardan intikam alma isteği, fizyolojik sorunlar gibi nedenlere dayanır.
Davranış bozukluğunun belirtileri ise;
- Karşı tarafı korkutmak, tehdit etmek, kavga çıkarmak,
- İnsanlara ve hayvanlara fiziksel acı vermek,
- Başkalarının eşyalarına zarar vermek ya da hırsızlık yapmak,
- Yalan söylemek,
- Sorumluluktan kaçmak,
- Anti-sosyal davranışlar göstermektir.
Çocuk ya da ergende davranış bozukluğu tanısının konması için bu belirtilerinden en az 3’ünün olması ve belirtilerin en az 6 aydır sürüyor olması gerekir. Bu durumda zaman kaybetmeden bir uzmandan destek alınmalıdır.
Çocuklarda Davranış Bozukluğu Ne Zaman Başlar?
Çocuklarda davranış bozukluğunun başlangıcı çoğu zaman erken çocukluk döneminin sonrasında gerçekleşir. Fakat beş yaşından küçük bir çocuğa davranış bozukluğu tanısı konulamaz. Çocuğun sergilediği uyumsuz ve problemli davranışlar, belli bir yaşa kadar normal kabul edilir. Bilindiği gibi her çocuğun bireysel gelişimi kendine özgüdür. Bu yüzden davranış bozukluğu da her çocukta farklı dönemlerde ortaya çıkabilir. Bu gibi sorunların ortaya çıkışı çocuğun gelişim düzeyi, yaşı, içerisinde bulunduğu çevresel faktörler doğrultusunda farklılık göstermektedir. Kimi zaman ilkokul çağında kimi zaman da ergenlik döneminde davranış bozukluğu meydana gelebilir.
Davranış bozukluğunun belirtilerinin erken dönemde tespit edilmesi, sorunun kalıcı hale gelmesini önlemek açısından ve çocuğa ihtiyaç duyduğu desteği sağlamak için önem arz eder.
Anne ve Babalar Nasıl Davranmalı?
Anne ve babalar, işe çocuklarında davranış bozukluğu olduğunu kabul ederek başlamalılar. Çocukla tartışmaya girmekten kaçınmalıdırlar. Bağırmak, susturmaya çalışmak ya da vurmak ebeveyn-çocuk arasındaki saygı bağını koparır. Çocuğa koşulsuz sevgi verildiğini hissettirilmeli ve asla ceza ya da şiddet uygulanmamalıdır. Çocuğa yaşına uygun sorumluluklar verilerek, bir işi başarma duygusu güçlendirilmeli ve cesaretlendirilmelidir.
Davranış Bozukluğunun Tedavisi
Çocuk ve ergenlerde davranış bozukluğu terapisinde çocukların iletişim ve sorun çözme becerileri, dürtü ve öfke kontrolü çalışmaları yapılır. Ayrıca ebeveynlerin çocuklarına karşı davranışları da önem taşıdığı için terapi, hem çocuk hem de anne ve baba için bir eğitim sürecidir ve ebeveynlere de psiko eğitim verilir. Psikoterapi sürecinde çocuğun davranışlarını gözlemleme, olumlu davranışı pekiştirme üzerine çalışılır.
Terapide çocuk ve ergenin kendini ifade etmesi, öfke duygusunu tetikleyen olaylarla bağ kurması, sorun çözme becerisi kazanması ve insanlarla sağlıklı ilişki kurabilmesi hedeflenerek, çeşitli çalışmalar yapılır.
Ayrıca psikoterapinin yanında çocuğun işlevselliğini arttırmak amacıyla medikal tedaviden de yararlanılabilir. Psikoterapi ve medikal tedavi eşzamanlı yürütülür.
