Öğrenciler, gelecekleri açısından önemli dönüm noktası olarak gördükleri sınavlar öncesinde sınav kaygısı ile karşı karşıya kalabilirler. Sınava ne kadar hazırlanmış olsalar bile kaygı ve olumsuz düşüncelere karşı savunmasız kalabilirler. Genç bireylerin olası başarı potansiyelini aşağıya çeken bu kaygılarla nasıl başa çıkılması gerektiğini Özel Ortadoğu Hastanesi sizler için anlattı.
Sınav Kaygısı Nedir?
Sınav kaygısı, öğrenilen bilgilerin sınav sırasında hatırlanmasını ve kullanılmasını engelleyen kaygı durumudur. Bu kaygı, endişe ve korku başarıyı olumsuz etkiler. Kaygı, herkesin yaşayabileceği bir duygu olmasına rağmen gelişim sürecindeki çocuk ve gençler için başa çıkılması daha zordur.
Sınav Kaygısının Nedenleri Nelerdir?
Sınav kaygısı oldukça yaygın görülen bir durum olmakla birlikte çok sayıda öğrenci sınav kaygısı yaşadığının farkına varmayabilir. Stresli bir ruh halinde olan kişilerde yoğun kaygı ve öfke görülmesi muhtemeldir. Fakat bazı öğrencilerde sınava ilişkin korkuların yüksek seviyde olması sınavda gösterebileceği potansiyel başarının önüne geçer. Sınav kaygısına neden olan faktörler kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Örneğin istediği çalışma düzenini oluşturamamış olması, eski sınavlarda kötü performans sergilemiş olması, kaygı bozukluğu yaşıyor olması ve benzeri çok sayıda etken sınav kaygısına neden olabilmektedir. Sınav kaygısının nedenlerini tek tek incelememiz gerekirse:
Başarısızlık Korkusu
Genç öğrenciler kendilerini değerli hissedebilmek için sınavlardan yüksek puan almaları gerektiğine dair bir inanış geliştirebilirler. Bu gibi durumlarda öğrencinin kendi üzerinde yarattığı baskı sınav kaygısına sebep olabilmektedir.
Kötü Sınav Geçmişi
Eğer öğrenci geçmişte girdiği sınavlarda yeterince çalışamadığı için veya endişeli hislerinden dolayı kötü performans sergilemişse bu durum sınav kaygısına yol açabilir. Kötü tecrübeler, yeni sınavlarda da kötü sonuçlar alınacağı endişesini pekiştirir ve sınav kaygısını tetikler.
Hazır Olmamak
Çeşitli faktörlerden dolayı çalışamayan ya da kendisini yeterince hazır hissetmeyen öğrencilerde sınav kaygısı yaygın şekilde görülmektedir.
Biyolojik Etkenler
Stres duygusu sadece ruh halimizi değil bedenimizi de etkileyen önemli bir faktördür. Sınav öncesi hissedilen yoğun stres ve kaygı, sınavların öncesinde vücudun adrenalin hormonu salgılamasına yol açar. Adrenalin salgılanması stresle mücadeleyi kolaylaştırsa da vücutta yol açtığı değişiklikler sınava odaklanmayı çok daha zor bir hale getirebilir. Sınav sırasında mide bulantısı, karın ağrısı ve terleme gibi belirtiler yaşanması kaygı düzeyini arttırabilmektedir.
Zihinsel Etkenler
Öğrencilerin sınavdan beklenti düzeyi sınav kaygısının önemli nedenlerinden biridir. Yeterince hazır olmadığının farkında olup beklenti düzeyini de buna gören öğrenciler daha kaygısız olabilirler. Ancak sınavı önemseyen ve beklentileri bulunan öğrenciler yoğun kaygı yaşarlar. Bir sınavda kaygıya kapılmak bir çeşit kısır döngü gibi sonraki sınavlarda da kaygılı hissetmeye neden olur.
Çevresel Etkenler
Aileler çoğu zaman gençlerin sınav kaygısı yaşamasında rol oynamaktadır. Ailenin çocuktan beklentilerinin yüksek, tavırlarının ise motive edici değil baskı kurucu nitelikte olması öğrencinin sınav kaygısına kapılmasına neden olur.
Sınav Kaygısının Belirtileri Nelerdir?
Sınav kaygısı, kişilerde zihinsel, duygusal, davranışsal ve fiziksel belirtiler şeklinde kendini gösterir.
Zihinsel Belirtiler
Kendini sürekli yetersiz, başarısız görme ve eleştirme, sınav öncesinde veya sınav sırasında kötü bir şey olacağı korkusu, özgüven eksikliği, dikkat ve konsantrasyon eksikliği, bilgileri hatırlamada zorlanma.
Duygusal Belirtiler
Endişe, huzursuzluk, tedirginlik, panik, sinirli ve öfkeli olma, sürekli ağlama.
Davranışsal Belirtiler
Başarısızlık korkusu, Çalışmayı sürekli erteleme, Sınav hakkında konuşmak istememe, dikkatsizlik, unutkanlık.
Fiziksel Belirtiler
Baş ağrısı, mide bulantısı, bağırsak rahatsızlıkları, yorgunluk ve halsizlik, kalp çarpıntısı, terleme, uyku düzensizliği, iştahsızlık.
Sınav Kaygısı Mükemmeliyetçi Bireylerde Daha Yaygın Şekilde Görülür
Sınav kaygısı, edinilen bilgi ve kazanımların sınav esnasında kullanılmasını engelleyen, öğrencinin erişebileceği başarı potansiyeline erişmesini önleyen bir problemdir. Bireyin sınava yüklediği anlamlar, zihninde sınava dair oluşturduğu imajlar ve sınav sonrası başarıya atfedilen önem sınav kaygısını pekiştiren unsurlardır.
Mükemmeliyetçi ve rekabetçi kişilik özelliği gösteren gençlerde sınav kaygısının görülme olasılığı son derece yüksektir. Sosyal çevrenin ve ailenin çocuktan beklentisi ve üzerinde uyguladıkları baskı da sınav kaygısının gelişmesinde etkilidir. Sınav Kaygısına eşlik eden diğer şikayetler ise şu şekildedir:
- Ağız Kuruluğu
- Kusma
- Titreme
- Tedirginlik
- Sıkıntı
- Başarısızlık korkusu
- Çalışmaya karşı isteksizlik
- Endişe
- Kalp çarpıntısı
- Kusma
- Uyku bozuklukları
- Yetersizlik ve kendinse karşı güvensizlik hissi
- Dikkat ve odaklanma güçlüğü
Kaygı altındaki genç bireylerde mutsuzluk, performans düşüklüğü, okuduğunu anlamakta zorlanma, dikkat dağınıklığı, bedensel bazı rahatsızlıklar, enerjisizlik, zihinsel yetilerde zayıflama ve benzeri etkiler de sınav kaygısından dolayı gelişebilmektedir.
Kaygıya Neden Olan Olumsuz Otomatik Düşüncelerin Farkına Varın ve Uzak Durun
Sınava hazırlanırken özellikle de az zaman kaldığında endişe verici düşünceler öğrencileri esir almaya başlar. Telaş duygusuyla çocuklar hangi bilgilerin gerekli hangilerinin gereksiz olduğunu ayırt edemez hale gelir. Hazır değilim duygusu ağır basmaya başlar. Başa çıkamayacağı düşüncelere karşı yeterince zamanım kalmadı diye düşünmeye başlayabilir. Veya sınavlar anmsız gibi düşüncelere kapılabilir. Ya da sınavın kötü geçeceğini kabullenme eğilimi gösterebilir. Tüm bu düşünceler sınav kaygısını körükler ve potansiyel başarınızı aşağıya çeker. Bu düşüncelerin farkına varıp işaretleyerek bunlardan uzak durmaya gayret gösterebilirsiniz. Bu farkındalık sayesinde olumsuz düşünceleri olumlularla değiştirme şansınız olur.
Alternatif Düşüncelerle Kaygınızı Azaltarak Motivasyonunuzu Yükseltin
Yukarıda bahsettiğimiz olumsuz düşünceleri olumlularla değiştirmek mümkün. Örneğin yapabileceğimin en iyisini yapacağım. Başarısız olsam bile bu her daim başarısız olacağım anlamına gelmez. Hiçbir şey dünyanın sonu değil. Zamanımı en verimli nasıl kullanabilirim. Yüzde yüz hazır olmasam bile önemli konulara öncelik vererek elimdeki zamanı iyi değerlendirebilirim. Bu gibi olumlu cümleler çocuğun rahatlamasını ve sınava dair motivasyonunu arttırmasını sağlar. Ailenin de çocuğun bu olumlu düşüncelere kendisini ikna etmesine yardımcı olması gerekir.
Sınav Kaygısı ile Nasıl Başa Çıkılır?
Sınav kaygısı ile başa çıkabilmek için kaygının altında yatan nedenler belirlenmeli ve bu sorunlar giderilmelidir. Öğrencinin yeterli ve yetersiz yönlerinin tespit edilip geliştirilmesi gerekenlere yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Nefes ve gevşeme egzersizleri ile dikkatini farklı şeylere odaklama tekniklerini kullanarak kaygı ve korku kontrol altına alınabilir.
Sınavla ilgili gerçek olmayan düşüncelerin değişmesi de sınav kaygısıyla baş etme yollarındandır. Öğrencinin, hayattaki tek başarı kriterinin sınav olduğu, sınavda başarısız olmanın utanç duyulacak bir durum olduğu, sınavla kendini ispatlaması gerektiği düşüncesinin değişmesi amaçlanır. Öğrencinin sınav sonucunun dünyanın sonu olmadığına ikna olması gerekir.
Sınav Kaygısı Konusunda Aileler Ne Yapmalı?
Öğrencinin sınav kaygısıyla başa çıkmasında ailelere de sorumluluk düşüyor. Öğrencilerin sınav kaygısı yaşamasına ailelerin beklentisi ve baskısı da neden olabilir. Aileler çocuklarını başkalarıyla kıyaslamamalı, deneme sınavı sonuçlarının kötü gelmesi halinde olumsuz yorumlar yapmamalı ve “Çalışmıyorsun, kazanamayacaksın” gibi eleştirilerde bulunmamalıdır. Sınav başarısı, başarılı olmanın tek kriteri gibi görülmemelidir. Ailenin beklentileri gerçekçi olmalı, çocuğa güven ve cesaret verilmelidir.
Psikiyatrik Destek Ne Zaman Gereklidir?
Sınav kaygısının uyku bozukluğu, depresyon, anksiyete gibi sorunlara sebep olduğu durumlarda psikiyatrik destek gerekebilir. Ruhsal durum işlevselliğin bozulmasına neden olursa veya öğrenci sınav kaygıyla baş edebilmek için kendine zararı olabilecek yollara başvuruyorsa psikiyatrik destek gerekir. Bu dönemde görülen davranış bozuklukları da sınav kaygısının bir uzantısıdır.
